از هُمر تا محمد
ب. بی نیاز (داریوش): مدتی است که مشغول ترجمه یک کتاب از پروفسور روبرت مارتین کِر (Robert M. Kerr) هستم. یک بخش از این کتاب پژوهشی-تطبیقی دربارۀ هُمر [هومر] یونان باستان و محمدِ باستان متأخر است. هُمر چه ربطی به محمد دارد؟ عملاً هیچ! ولی این دو در یک چیز مشترکند: روند شکل‌گیری آنها از دو شخصیت نمادین به دو شخصیت تاریخی!
مطالعات نیچه در این بخش از کتاب بسیار برجسته است. نیچه در زمان خود، اگر نگوییم بالاترین مرجع یونان‌شناسی و اسطوره‌شناسی بود، ولی جزو برترین‌ها بود. این بخش از کتاب شدیداً تحت تأثیر نوع پرسش‌گریِ نیچه‌ای است که فکر و اندیشه خواننده را به چالشی بزرگ می‌کشاند.
شاید این اشاره بتواند یک تصویر کلی از این بخش کتاب بدهد: چند سده پیش از شکل‌گیری شخصیت تاریخی هُمر، در یونان باستان یک صنف وجود داشت به نام «هُمرخوانان دوره‌گرد». هُمر نام یک شخص نبود بلکه یک نوع شعر حماسی بود. تصورش را بکنید که فردوسی یک شخصیت تاریخی نباشد ولی عده‌ای یک نوع شعر حماسی خاص به نام «فردوسی خوانی» برای مردم بلندخوانی کنند.
چند سده بعد در عصر پیسیستراتوس‌ها اشعار هُمرخوانان گردآوری شد و به اصطلاح ترازمند یا قانونی-رسمی (canonized) شدند تا در مراسم جشن‌های چهار روزه برای خدایان خوانده شوند. درست از این زمان به بعد نگارش زندگینامه‌های هُمر نیز آغاز گردید.
قرآن [دست کم بخش‌های آخرزمانی آن] نیز پیش از «اسلام» یا پیش از تاریخ تولد محمد نیز وجود داشت. تازه در دورۀ عبدالملک مروان بود که گردآوری قرآن برای قانونی-رسمی شدن آن رخ داد. عبدالملک مروان (حکومت: 685 تا 705 میلادی) در سال 700 میلادی منتظر آخرزمان و آمدن عیسی مسیح بود [به همین علت قبه الصخره را برای پیشواز از مسیح ساخت] ولی به دلیل حادث نشدن این آخرزمان، به تدریج روند استحالۀ محمد نمادین آخرزمانی به یک محمد تاریخی آغاز گردید. البته نوشتن زندگینامه برای محمد پس از دورۀ «امویه» و دروه خلفای عباسی آغاز شد.
باری، شخصیت تاریخی هُمر پس از قانونی-رسمی شدن ایلیاس [ایلیاد] و اودیسه در عصر پیسیستراتوس‌ها رخ داد. به دیگر سخن، هُمر محصول «هُمرخوانان دوره‌گرد» است و محمد نیز محصول شکل‌گیری دینی جدید به نام اسلام است که پایه‌های آن در زمان خلافت عباسیان ریخته شد.
و جالب اینجاست که ایلیاس و اودیسه نخستین کتاب‌های یونان باستان هستند و قرآن نیز نخستین کتابِ عرب‌های باستان متأخر.
در آینده تلاش خواهم کرد که هر بخش که به پایان می رسد خلاصه ای از آن بخش را در اختیار خوانندگان گرامی بگذارم.
منبع:
Die Entstehung einer Weltreligion IV – Markus Groß und Karl-Heinz Ohlig
Zur mohammedanischen Frage – Robert Martin Kerr
