ام الکتاب (کتاب سری اسماعیلیان) – یک گفتگو میان امام محمد باقر و شاگردش جابر جعفی
اُم الْکِتاب، یکی از کتاب های مقدس و سرّی اسماعیلیان منطقه جیحون علیا در آسیای مرکزی که به زبان فارسی نوشته شده و عمده مطالب آن را پاسخ هایی تشکیل می دهد که امام محمدباقر (علیه السلام) در جواب پرسش های شاگردان خود گفته است.
ام الکتاب در اصل یک اصطلاح قرآنی است که ۳ بار در قرآن به کار رفته است. لغویان و مفسران منظور از ام الکتاب را اصل کتاب و لوح محفوظ دانسته اند.ابوالفتوح رازی برای معنی «ام» به معنی اصل، ترکیبات « ام الولد »، « ام القری » ( مکه ) و « ام المَثوی » (مُضیف) را مثال آورده است. ام الکتاب همچنین نام سوره حمد است.
اصطلاح شناسی
اما این تعبیر در اینجا عنوان کتابی است به فارسی که در این قرن نسخه های آن در میان اسماعیلیان بدخشان در پامیر پیدا شد و « ایوانف » آن را برای نخستین بار براساس ۴ نسخه متأخر در ۱۹۳۶ میلادی در جلد ۲۳ « مجله اسلام » همراه با مقدمه ای به زبان انگلیسی منتشر کرد. وی قبلاً در ۱۹۳۲ میلادی مقاله مفصلی به زبان فرانسه در باره این کتاب منتشر کرده بود.
رد ارتباط با اسماعیلیان
به نظر ایوانف این کتاب اصلاً با مذهب اسماعیلی ارتباطی ندارد، زیرا :• جای اصطلاحات اساسی مذهب اسماعیلی، مانند امامت ، وصایت ، نص ، ناطق، اساس و غیره در آن کاملاً خالی است. • دیگر این که از این کتاب در هیچ یک از آثار بعدی اسماعیلیان ذکری به میان نیامده است .• به نظر ایوانف این کتاب اصلاً به فارسی نوشته شده بوده است، زیرا ساخت جملات و نیز اصطلاحات و تعبیرات آن حقیقتاً فارسی است و این نکته عربی بودن اصل آن را منتفی می سازد . زمان تألیف کتاب به نظر وی پایان قرن ۵ قمری، و یا قرن های ۴ و ۵ قمری است .• محل تألیف این کتاب به نظر ایوانف جنوب بین النهرین یا شام ، یا به احتمال قوی نزدیکی های خلیج فارس است زیرا مؤلف از شهرهای جنوب عراق آگاهی کافی دارد، بحرین را می شناسد و از جزایر کوچک و مناطق خلیج فارس، مانند کرک ، کیش ، عمان و مسقط به خوبی آگاه است و از شهرهای شام مانند انطاکیه ، ملطیه ، اسکندریه ، نصیبین و عسقلان اطلاعات کافی دارد، ولی از شهرهای خراسان و ماوراء النهر نامی نمی برد. تنها چیزی که آن را به آسیای مرکزی ارتباط می دهد رسم الخط کتاب است.
این کتاب می تواند تصویر نسبتاً دقیقی از طرز فکر و اندیشه آن زمانی امامان شیعه ارایه دهد، در واقع این کتاب نشان می دهد که شیعیان در آغاز ربطی به اسلامی که ما می شناسیم نداشتند. کتابی بسیار ارزشمند برای پژوهشگران.
برای بارگیری به بخش «دانلود» بازگردید
